نقشه راه سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای ناشنوایی و کم‌شنوایی: چالش خاموش قرن بیست‌ویکم

ناشنوایی و کم‌شنوایی

نکات کلیدی

• پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، نزدیک به ۲.۵ میلیارد نفر در سراسر جهان دچار درجاتی از کم‌شنوایی باشند و بیش از ۷۰۰ میلیون نفر به خدمات توانبخشی شنوایی نیاز داشته باشند.
• کم‌شنوایی درمان‌نشده سالانه نزدیک به ۱ تریلیون دلار هزینه جهانی به همراه دارد.
• بیش از ۱ میلیارد جوان در معرض خطر کم‌شنوایی دائمی و قابل پیشگیری به دلیل استفاده نادرست و ناایمن از وسایل شنیداری هستند.
• برای گسترش خدمات مراقبت از گوش و شنوایی در سطح جهانی، سرمایه‌گذاری سالانه‌ای کمتر از ۱.۴۰ دلار به ازای هر نفر کافی است.
• در یک بازه زمانی ۱۰ ساله، برای هر ۱ دلار سرمایه‌گذاری، بازگشتی نزدیک به ۱۶ دلار پیش‌بینی می‌شود.

مقدمه

بیش از ۵٪ جمعیت جهان – معادل حدود ۴۳۰ میلیون نفر – برای درمان کم‌شنوایی ناتوان‌کننده خود (شامل ۳۴ میلیون کودک) به توانبخشی نیاز دارند. برآورد می‌شود که تا سال ۲۰۵۰، بیش از ۷۰۰ میلیون نفر – یا یک نفر از هر ۱۰ نفر – دچار کم‌شنوایی ناتوان‌کننده خواهند بود.

کم‌شنوایی ناتوان‌کننده به کاهش شنوایی بیش از ۳۵ دسی‌بل (dB) در گوش بهتر گفته می‌شود. نزدیک به ۸۰٪ افراد دارای کم‌شنوایی ناتوان‌کننده در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند. شیوع کم‌شنوایی با افزایش سن بیشتر می‌شود؛ به طوری که بیش از ۲۵٪ افراد بالای ۶۰ سال دچار این نوع کم‌شنوایی هستند.

کم‌شنوایی و ناشنوایی

فردی که توانایی شنیدن او کمتر از سطح شنوایی مرجع (یعنی آستانه شنوایی ۲۰ دسی‌بل یا بدتر در هر دو گوش) باشد، دچار کم‌شنوایی محسوب می‌شود. کم‌شنوایی ممکن است خفیف، متوسط، نسبتاً شدید، شدید یا عمیق باشد. این مشکل می‌تواند یک یا هر دو گوش را درگیر کند و منجر به دشواری در درک گفت‌وگوی معمولی یا صداهای آرام شود.

اصطلاح «کم‌شنوا» به افرادی اشاره دارد که دچار کم‌شنوایی از نوع خفیف تا شدید هستند. این افراد معمولاً از زبان گفتاری برای ارتباط استفاده می‌کنند و می‌توانند از وسایلی مانند سمعک، کاشت حلزون، سایر وسایل کمک‌شنوایی و زیرنویس بهره‌مند شوند.

افراد ناشنوا عمدتاً دچار کم‌شنوایی عمیق هستند، یعنی شنوایی آن‌ها بسیار کم یا کاملاً از بین رفته است. این افراد ممکن است از کاشت حلزون بهره ببرند. برخی از آن‌ها از زبان اشاره برای ارتباط استفاده می‌کنند.

علل کم‌شنوایی و ناشنوایی

اگرچه این عوامل ممکن است در دوره‌های مختلف زندگی بروز کنند، افراد در دوره‌های بحرانی زندگی بیشترین آسیب‌پذیری را نسبت به آن‌ها دارند.

دوره پیش از تولد (پریناتال)

• عوامل ژنتیکی، شامل کم‌شنوایی ارثی و غیرارثی
• عفونت‌های داخل رحمی، مانند سرخجه و سیتومگالوویروس (CMV)

دوره پیرامون تولد (پراناتال)

• آسفیکسی یا کمبود اکسیژن در زمان تولد
• هایپربیلی‌روبینمی یا زردی شدید در دوره نوزادی
• وزن پایین هنگام تولد
• سایر بیماری‌های پیرامون تولد و نحوه مدیریت آن‌ها

دوران کودکی و نوجوانی

• عفونت‌های مزمن گوش (عفونت گوش میانی چرکی مزمن)
• تجمع مایع در گوش (عفونت گوش میانی غیر چرکی مزمن)
• مننژیت و سایر عفونت‌ها

دوران بزرگسالی و سالمندی

• بیماری‌های مزمن
• استعمال دخانیات
• اتواسکلروز
• کم‌شنوایی حسی‌عصبی مرتبط با سن
• کم‌شنوایی حسی‌عصبی ناگهانی

عوامل در سراسر طول زندگی

• انسداد مجرای گوش با جرم (سرومن)
• ضربه به گوش یا سر
• قرار گرفتن در معرض صداهای بلند یا نویز شدید
• داروهای اتوتوکسیک یا سمی برای گوش (آسیب‌زننده به گوش)
• مواد شیمیایی اتوتوکسیک یا سمی برای گوش در محیط کار
• کمبودهای تغذیه‌ای و سو تغذیه
• عفونت‌های ویروسی و سایر بیماری‌های گوش
• کم‌شنوایی ژنتیکی با شروع تأخیری یا پیشرونده

پیامدهای کم‌شنوایی درمان‌نشده

کم‌شنوایی در صورت درمان‌نشدن، جنبه‌های متعددی از زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد:

• محدودیت در ارتباط و گفتار
• اختلال در عملکرد شناختی
• انزوای اجتماعی، تنهایی و انگ اجتماعی
• تأثیر منفی بر جامعه و اقتصاد
• افزایش سال‌های سپری‌شده با ناتوانی (YLDs) و سال‌های از دست‌رفته عمر با تعدیل ناتوانی (DALYs)
• محدودیت در دسترسی به آموزش و اشتغال

پیشگیری

بسیاری از علل کم‌شنوایی را می‌توان از طریق راهبردهای سلامت عمومی و مداخلات بالینی در طول دوره زندگی پیشگیری کرد.

پیشگیری از کم‌شنوایی از دوران پیش از تولد و دوره پیرامون تولد تا سالمندی اهمیت دارد. در کودکان، نزدیک به ۶۰٪ موارد کم‌شنوایی به دلایل قابل پیشگیری مربوط می‌شود که با اجرای اقدامات بهداشتی عمومی قابل کنترل هستند. به همین ترتیب، بسیاری از علل شایع کم‌شنوایی در بزرگسالان، مانند قرار گرفتن در معرض صداهای بلند و داروهای اتوتوکسیک، قابل پیشگیری‌اند.

راهبردهای مؤثر برای کاهش کم‌شنوایی در مراحل مختلف زندگی عبارت‌اند از:

• ایمن‌سازی (واکسیناسیون)
• مراقبت صحیح از مادر و کودک
• مشاوره ژنتیک
• شناسایی و مدیریت بیماری‌های شایع گوش
• برنامه‌های حفاظت شنوایی شغلی برای مواجهه با نویز و مواد شیمیایی
• راهبردهای شنیداری ایمن برای کاهش مواجهه با صداهای بلند در محیط‌های تفریحی
• استفاده منطقی از داروها برای پیشگیری از کم‌شنوایی ناشی از اتوتوکسیسیته 

شناسایی و مدیریت

شناسایی زودهنگام کم‌شنوایی و بیماری‌های گوش، کلید مدیریت مؤثر آن‌هاست.

این امر مستلزم غربالگری سیستماتیک برای تشخیص کم‌شنوایی و بیماری‌های مرتبط با گوش در افراد پرخطر است، از جمله:

• نوزادان و شیرخواران
• کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی
• افراد در معرض نویز یا مواد شیمیایی و سمی برای گوش در محیط کار
• افرادی که داروهای اتوتوکسیک یا سمی برای گوش دریافت می‌کنند
• سالمندان

ارزیابی شنوایی و معاینه گوش می‌تواند در مراکز درمانی و همچنین در محیط‌های جامعه‌محور انجام شود. ابزارهایی مانند اپلیکیشن hearWHO و راهکارهای فناورانه دیگر امکان غربالگری بیماری‌های گوش و کم‌شنوایی را با آموزش و منابع محدود فراهم می‌کنند.

پس از شناسایی کم‌شنوایی، مداخله سریع و مناسب برای کاهش اثرات منفی آن ضروری است.

توانبخشی برای کم‌شنوایی

توانبخشی به افراد کم‌شنوا کمک می‌کند تا عملکرد مطلوب خود را داشته باشند و تا حد ممکن در فعالیت‌های روزمره مستقل باشند. به‌طور خاص، توانبخشی به آن‌ها کمک می‌کند تا در آموزش، کار، تفریح و نقش‌های معنادار (برای مثال در خانواده یا جامعه) مشارکت داشته باشند.

مداخلات توانبخشی برای افراد با کم‌شنوایی شامل موارد زیر است:

• ارائه و آموزش استفاده از فناوری‌های شنوایی (مانند سمعک، کاشت حلزون، و ایمپلنت‌های گوش میانی)
• گفتاردرمانی و زبان‌درمانی برای ارتقای مهارت‌های ادراکی و تقویت توانایی‌های ارتباطی و زبانی
• آموزش استفاده از زبان اشاره و سایر روش‌های جایگزین حسی (مانند لب‌خوانی، استفاده از نوشته در کف دست، روش تادُما، ارتباط امضاشده)
• ارائه فناوری‌ها و خدمات کمک‌شنوایی (مانند سیستم‌های FM و لوپ، دستگاه‌های هشداردهنده، ابزارهای مخابراتی، خدمات زیرنویس و تفسیر زبان اشاره)
• مشاوره، آموزش و حمایت برای مشارکت مؤثر در آموزش، اشتغال و زندگی اجتماعی

پاسخ سازمان جهانی بهداشت (WHO)

فعالیت‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) در زمینه مراقبت از گوش و شنوایی با هدف ترویج مراقبت یکپارچه و مردم‌محور از گوش و شنوایی (IPC-EHC) انجام می‌شود.

اقدامات این سازمان بر پایه توصیه‌های گزارش جهانی شنوایی WHO (2021) و قطعنامه مجمع جهانی سلامت درباره پیشگیری از ناشنوایی و کم‌شنوایی استوار است.

فعالیت‌های WHO شامل موارد زیر است:

• راهنمایی، کمک و حمایت از کشورهای عضو برای افزایش آگاهی درباره مراقبت از گوش و شنوایی
• تسهیل تولید و انتشار داده‌ها و اطلاعات مربوط به گوش و شنوایی، مانند گزارش جهانی شنوایی
• ارائه منابع فنی و راهنمایی برای برنامه‌ریزی و ارتقاء ظرفیت سیستم‌های سلامت در زمینه مراقبت از گوش و شنوایی
• ارائه راهکارهایی برای تقویت توانبخشی افراد با کم‌شنوایی از طریق «بسته مداخلات توانبخشی کم‌شنوایی»
• حمایت از آموزش نیروی انسانی در زمینه مراقبت اولیه گوش و شنوایی از طریق منابع آموزشی اختصاصی
• ترویج شنیدن ایمن برای کاهش خطر کم‌شنوایی ناشی از نویز تفریحی از طریق ابتکار جهانی WHO با عنوان Make Listening Safe
• برگزاری و ترویج روز جهانی شنوایی به عنوان رویدادی سالانه برای جلب توجه عمومی
• ایجاد مشارکت برای توسعه برنامه‌های قوی مراقبت از شنوایی، از جمله گنجاندن خدمات مقرون‌به‌صرفه و قابل‌دسترس گوش و شنوایی و سمعک‌ها در مدل‌های ارائه خدمت مناسب برای کشورهای با درآمد پایین و متوسط و نیز کاشت حلزون
• فعالیت‌های حمایت‌طلبانه در حوزه مراقبت از گوش و شنوایی از طریق انجمن جهانی شنوایی (World Hearing Forum)