عفونت گوش میانی در کودکان؛ علائم، علل و درمان (راهنمای کامل برای والدین)

اوتیت میانی حاد چیست؟

اوتیت میانی حاد (Acute Otitis Media یا AOM) یکی از شایع‌ترین عفونت‌های دوران کودکی است. بیش از ۶۰٪ کودکان تا ۴ سالگی دست‌کم یک‌بار این بیماری را تجربه می‌کنند. AOM معمولاً به‌دنبال عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی رخ می‌دهد و در اثر ورود باکتری‌ها یا ویروس‌ها به گوش میانی از طریق شیپور استاش ایجاد می‌شود.

عوامل شایع ابتلا:

• سن کمتر از ۵ سال، به‌ویژه بین ۶ تا ۱۸ ماهگی
• تغذیه با شیشه شیر در حالت خوابیده
• رفتن به مهدکودک یا قرارگیری در محیط‌های پرجمعیت
• تماس با دود سیگار
• اختلال در عملکرد شیپور استاش

علائم اوتیت میانی در کودکان

شناخت زودهنگام علائم AOM می‌تواند به پیشگیری از عوارض کمک کند:

• درد گوش (به‌ویژه در شب)
• تب (اغلب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد)
• بی‌قراری، گریه شدید
• کاهش اشتها
• ترشح چرک یا مایع از گوش
• کشیدن یا مالیدن گوش توسط کودک

چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک با استفاده از اتوسکوپ داخل گوش کودک را بررسی می‌کند. اگر مایع یا التهاب پشت پرده صماخ دیده شود و کودک علائم حاد داشته باشد، ممکن است شخیص AOM داده می‌شود. در مواردی هم لازم است که برای انجام تست های تشخیصی دقیق به شنوایی‌شناس ارجاع داد شود تا تست های مانند تیمپانومتری اناجم شود. بر اساس دستورالعمل‌های بین‌المللی، تشخیص صحیح شامل ۳ مؤلفه است:

1. شروع ناگهانی علائم
2. وجود مایع در گوش میانی
3. شواهد بالینی التهاب گوش میانی (مانند قرمزی پرده گوش)

درمان اوتیت میانی حاد

بر اساس آخرین دستورالعمل‌ها و مطالعات انجام‌شده در ایران و سایر کشورها، درمان AOM به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1.  درمان دارویی (آنتی‌بیوتیک و مسکن)

• آموکسی‌سیلین داروی انتخابی اولیه در کودکان بدون حساسیت به پنی‌سیلین است.
• اگر علائم پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت بهبود نیابد، آموکسی‌سیلین-کلاوولانات توصیه می‌شود.

2.  روش انتظار (Watchful Waiting)

·  در کودکانی بالای ۲ سال با علائم خفیف، می‌توان ۲ تا ۳ روز منتظر ماند و تنها در صورت عدم بهبود، آنتی‌بیوتیک تجویز کرد.

نتایج پژوهش‌ها در ایران نشان می‌دهد که اغلب متخصصان اطفال در تشخیص و تصمیم‌گیری برای شروع درمان مطابق با دستورالعمل‌های علمی عمل می‌کنند.

عوارض احتمالی اوتیت میانی در صورت عدم درمان مناسب:

• کاهش شنوایی موقتی یا دائمی
• پارگی پرده گوش
• عفونت مزمن گوش میانی
• ماستوئیدیت (عفونت استخوان پشت گوش)
• در موارد نادر: مننژیت

 راه‌های پیشگیری از اوتیت میانی

• تغذیه با شیر مادر تا ۶ ماهگی یا بیشتر
• پرهیز از استفاده از شیشه شیر در حالت خوابیده
• جلوگیری از تماس کودک با دود سیگار
• استفاده منظم از واکسن‌های ضروری (مانند پنوموکوک و آنفلوآنزا)

نکات علمی و یافته‌های جدید:

• حدود ۸۰٪ موارد AOM بدون نیاز به آنتی‌بیوتیک بهبود می‌یابند.
• استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک یکی از عوامل مهم مقاومت میکروبی در سطح جهان است.
• در ایران، طبق نتایج یک مطالعه، بسیاری از متخصصان در انتخاب آنتی‌بیوتیک ترجیح می‌دهند از داروهای با طیف محدود استفاده کنند.

منابع و توصیه‌های جهانی:

سازمان جهانی بهداشت (WHO) بر توسعه راهنماهای ملی درمان و پایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی تأکید دارد. همچنین دستورالعمل‌های آکادمی پزشکان خانواده آمریکا (AAFP) و آکادمی متخصصان کودکان آمریکا (AAP) درمان مرحله‌ای با آنتی‌بیوتیک را در موارد خاص توصیه می‌کنند.