سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV) چیست؟

علت‌ها، علائم و روش‌های درمان یک سرگیجه شایع ولی قابل درمان

BPPV یعنی چه؟

«سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم» که به اختصار BPPV گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین دلایل سرگیجه ناگهانی است، به‌ویژه در افراد بالای ۵۰ سال. در این حالت، فرد با تغییر وضعیت سر، برای مثال: دراز کشیدن، نشستن، چرخاندن گردن یا نگاه کردن به بالا—احساس چرخش یا بی‌ثباتی می‌کند، حتی اگر خودش حرکت نکند.

علت BPPV چیست؟

در گوش داخلی ما، اندام‌هایی وجود دارند که به حفظ تعادل کمک می‌کنند. یکی از این قسمت‌ها «کانال‌های نیم‌دایره‌ای» هستند که حرکت سر را تشخیص می‌دهند. درون این کانال‌ها مایعی وجود دارد که با حرکت سر جابه‌جا می‌شود و گیرنده‌هایی را تحریک می‌کند تا اطلاعات تعادلی به مغز برسد.

در BPPV، ذرات کوچکی به نام "کریستال" یا "سنگ‌ریزه" که به طور طبیعی در گوش وجود دارند، از جای خود جدا می‌شوند و وارد یکی از این کانال‌ها می‌شوند. وقتی سر حرکت می‌کند، این ذرات نیز حرکت کرده و باعث ارسال پیام‌های اشتباه به مغز می‌شوند، در نتیجه فرد دچار سرگیجه می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض BPPV هستند؟

• افراد بالای ۵۰ سال
• کسانی که قبلاً ضربه به سر داشته‌اند
• کسانی که دچار عفونت گوش یا بیماری‌های گوش داخلی بوده‌اند
• گاهی هم بدون علت مشخصی (ایدیوپاتیک) این سرگیجه ایجاد می‌شود.

علائم BPPV چیست؟

• سرگیجه ناگهانی، معمولاً کوتاه‌مدت (کمتر از یک دقیقه)
• حالت تهوع یا استفراغ
• احساس عدم تعادل یا بی‌ثباتی
• تشدید علائم هنگام چرخاندن سر یا تغییر وضعیت بدن
• حرکات غیرارادی چشم (نیستاگموس)

آیا این سرگیجه BPPV خطرناک است؟

خوشبختانه، خیر. همان‌طور که از نامش پیداست، BPPV یک اختلال «خوش‌خیم» است، یعنی خطرناک یا تهدیدکننده‌ی زندگی نیست. اما می‌تواند کیفیت زندگی فرد را پایین بیاورد و باعث افتادن، به‌ویژه در سالمندان، شود.

BPPV چگونه تشخیص داده می‌شود؟

شنوایی‌شناس با انجام یک آزمایش ساده به نام تست‌های وضعیت‌دهی (positioning tests) یا تست‌های دیگر بررسی می‌کند که آیا سرگیجه به‌علت BPPV است یا خیر. در این تست، سر فرد در جهت خاصی حرکت داده می‌شود تا پاسخ سرگیجه و حرکت چشم یا نیستاگموس بررسی شود.

درمان BPPV چیست؟

درمان اصلی BPPV معمولاً بسیار ساده ودر حین حال بسیار تخصصی است و معمولا نیازی به دارو یا جراحی ندارد:

• مانورهای درمانی اپلی (maneuver): مجموعه‌ای از حرکات کنترل‌شده‌ی سر و بدن است که توسط شنوایی‌شناس انجام می‌شود تا ذرات کریستالی از کانال نیم‌دایره‌ای به جای اصلی خود بازگردند.
• تمرینات توانبخشی دهلیزی: در مواردی که BPPV مکرر شود، ممکن است شنوایی‌شناس ورزش‌هایی برای تقویت سیستم تعادل تجویز کند.
• در برخی موارد نادر و مقاوم، درمان‌های دیگر مانند جراحی ممکن است لازم باشد.

چطور می‌توان از بازگشت آن جلوگیری کرد؟

• پرهیز از حرکات ناگهانی سر
• انجام تمرینات توانبخشی طبق دستور پزشک و شنوایی‌شناس
• مراجعه منظم به متخصص شنوایی‌شناسی یا پزشک متخصص در صورت عود مجدد علائم

پس از انجام مانور درمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

آیا این روش‌ها واقعاً مؤثرند؟

بله، در حدود ۷۰٪ افراد با اولین بار انجام مانور درمانی (مانند مانور اپلی) بهبود پیدا می‌کنند. گاهی اوقات لازم است این روش یک یا دو بار دیگر تکرار شود تا علائم کاملاً از بین بروند. در مجموع، بیش از ۹۰٪ بیماران پس از دو بار انجام مانور بهبود کامل پیدا می‌کنند.

شنوایی‌شناس ممکن است چند هفته پس از انجام مانور، دوباره شما را معاینه کند و تستی مانند تست دیکس-هالپایک را انجام دهد تا مطمئن شود که سرگیجه‌تان برگشته یا نه. اگر سرگیجه بازگشته باشد، مانور دوباره تکرار خواهد شد. در موارد بسیار نادر، اگر سرگیجه برطرف نشود، ممکن است از مانور درمانی دیگری استفاده شود.

پس از درمان چه کارهایی باید انجام دهم؟

بعد از اینکه پزشک مانور را انجام داد، رعایت نکات زیر بسیار مهم است:

• تا یک ساعت بعد از درمان، رانندگی نکنید.
• تا ۴۸ ساعت روی سمتی که باعث ایجاد سرگیجه می‌شود نخوابید.
• از حرکات شدید سر، خم یا راست کردن گردن برای ۴۸ ساعت خودداری کنید—مثلاً هنگام شست‌وشوی مو در آرایشگاه.

اگر بعد از درمان هنوز احساس عجیبی داشتم چه؟

ممکن است بعد از درمان، احساس سبکی یا ناپایداری داشته باشید—مثل راه رفتن روی بالش! این حالت را «سرگیجه اُتولیتی» می‌نامند و معمولاً در عرض چند روز خودبه‌خود برطرف می‌شود. اگر این حالت باقی ماند، شنوایی‌شناس ممکن است تمرین‌هایی برای تعادل به شما معرفی کند یا شما را به توانخبشی دهلیزی ارجاع دهد.

آیا این مانورها عوارض یا خطر دارند؟

در حین انجام مانور، ممکن است سرگیجه و حالت تهوع داشته باشید، اما این حالت معمولاً بعد از اتمام مانور از بین می‌رود. اگر حالت تهوع ادامه داشت، پزشک ممکن است قرص ضد تهوع تجویز کند.

در برخی موارد، BPPV از یک کانال گوش به کانال دیگر منتقل می‌شود که در این صورت، مانور درمانی مخصوص آن کانال انجام خواهد شد.

برخی افراد پس از درمان، همچنان احساس ناپایداری دارند که ممکن است به خاطر همان سرگیجه اُتولیتی باشد و نیاز به تمرینات خاص داشته باشد.

در موارد نادر، درمان موفق BPPV ممکن است مشکلات تعادلی پنهان را آشکار کند که نیاز به توانخبشی دهلیزی دارد. پزشک شما در ویزیت‌های بعدی وضعیت‌تان را بررسی خواهد کرد و اگر لازم باشد، به توانخبشی دهلیزی ارجاع‌تان می‌دهد.

سخن پایانی:

اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار سرگیجه ناگهانی و کوتاه‌مدت هنگام حرکت سر شدید، نگران نباشید. ممکن است این وضعیت ناشی از BPPV باشد، که یک بیماری شایع، خوش‌خیم و قابل درمان است. حتماً با پزشک و شنوایی‌شناس مشورت کنید تا تشخیص درست داده شود و درمان مناسب انجام گردد.